Φωταγωγικά

Σύντομοι, ικετευτικοί ύμνοι που παλαιότερα εψάλλοντο στον Όρθρο ότι άρχιζε να φαίνεται το φως της ημέρας. Σύμφωνα με άλλη ερμηνεία, ονομάστηκαν Φωταγωγικά, γιατί όλοι αυτοί οι ύμνοι περιέχουν τη λέξη << Φως >> π.χ. << Ο το φως ανατέλλων, Κύριε...>>, << Εξαπόστειλον το φως Σου Χριστέ ο Θεός...>> κ.λ.π. Φωταγωγικά υπάρχουν και στους οκτώ ήχους. Επαναλαμβάνονται τρεις φορές και σήμερα ψάλλονται κατά την περίοδον της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. 

Κανών

Ο Κανών ως υμνολογικό είδος παρουσιάστηκε τον 8ον αι. μ.Χ. και καλλιεργήθηκε από Στουδίτες μοναχούς. Το Στούδιο ήτο μοναστήρι στην Κωνσταντινούπολη. Οι Κανόνες αποτελούνται από οκτώ ομάδες των 2-5 τροπαρίων και ονομάζονται ωδές των Κανόνων, σε αντιδιαστολή από τις εννέα Ωδές της Παλαιάς Διαθήκης. Στους Κανόνες λείπει η δεύτερη ωδή επειδή έχει πένθιμο χαρακτήρα. Υπάρχει, όμως, στους Κανόνες της Μεγάλης Τεσσαρακοστής και στον Μεγάλο Κανόνα. Οι Κανόνες είναι πολύ πιό σύντομοι από τα Κοντάκια γι' αυτό και αντικατεστάθησαν στη λατρεία. Το πρώτο τροπάριο σε κάθε ωδή των Κανόνων λέγεται Ειρμός και όλα τα τροπάρια της ωδής συμφωνούν στο ρυθμό και στο μέλος με αυτό. Τα τροπάρια των Κανόνων εξυμνούν, όπως και τα τροπάρια των Κοντακίων, τα κατορθώματα των αγίων της πίστεώς μας, που είναι αφιερωμένοι, και σε πολλούς Κανόνες τα πρώτα γράμματα των Τροπαρίων σχηματίζουν Ακροστιχίδα. Ονομάστηκαν Κανόνες, γιατί ομοιάζουν με τον γνώμονα, κανόνα, χάρακα και δείχνουν το δρόμο της αληθούς πίστεως και ευσεβείας. Γνωστό είναι το Απολυτίκιο << Κανόνα πίστεως και εικόνα πραότητος... >> του αγίου Νικολάου. Οι Ειρμοί των Κανόνων αποτελούν τις Καταβασίες. Προ της απαγγελίας των τροπαρίων κάθε ωδής, προηγείται ανάλογος στίχος, π.χ. στους αγίους << Άγιε του Θεού πρέσβευε υπέρ ημών >>, στη Θεοτόκο << Υπεραγία Θεοτόκε πρέσβευε υπέρ ημών >>, στον Αναστάντα Κύριο << Δόξα τη αγία Αναστάσει Σου Κύριε >> κ.τ.λ. Στα δύο τελευταία τροπάρια κάθε ωδής λέγεται το << Δόξα... Και νυν... >>. Ανάλογα με το περιεχόμενό του ο Κανών διακρίνεται σε Αγίων, Αναστάσιμο, Αποστολικό, Ασωμάτων, Θεοτόκου, Ικετήριο, Κεκοιμημένων, Σταυροαναστάσιμο, Σταυρώσιμο, Τριαδικό κ.ά. Υπάρχουν και άλλοι κανόνες << ικετήριοι >> προς τους Αγγέλους, τους Αγίους, την Ζωαρχική Τριάδα, τον Ιησού Χριστό κ.ά. 

ΠΡΟΣ ΤΙΜΟΘΕΟΝ Β'

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Β' 

Στίχ. 1-10. Η αυταπάρνησις και η προσοχή του εργάτου του ευαγγελίου. 

Συ ουν, τέκνον μου, ενδυναμού εν τη χάριτι τη εν Χριστώ Ιησού, 

2 και α ήκουσας παρ' εμού διά πολλών μαρτύρων, ταύτα παράθου πιστοίς ανθρώποις, οίτινες ικανοί έσονται και ετέρους διδάξαι. 

3 συ ουν κακοπάθησον ως καλός στρατιώτης Ιησού Χριστού. 

4 ουδείς στρατευόμενος εμπλέκεται ταις του βίου πραγματείαις, ίνα τω στρατολογήσαντι αρέση. 

5 εάν δε και αθλή τις, ου στεφανούται, εάν μη νομίμως αθλήση. 

6 τον κοπιώντα γεωργόν δει πρώτον των καρπών μεταλαμβάνειν. 

7 νόει α λέγω δώη γαρ σοι ο Κύριος σύνεσιν εν πάσι. 

8 Μνημόνευε Ιησούν Χριστόν εγηγερμένον εκ νεκρών, εκ σπέρματος Δαυΐδ, κατά το ευαγγέλιόν μου, 

9 εν ω κακοπαθώ μέχρι δεσμών ως κακούργος αλλ' ο λόγος του Θεού ου δέδεται. 

10 διά τούτο πάντα υπομένω διά τους εκλεκτούς, ίνα και αυτοί σωτηρίας τύχωσι της εν Χριστώ Ιησού μετά δόξης αιωνίου. 

Στίχ. 11-13. Αι συνέπειαι της διαγωγής των Χριστιανών και των υπηρετών του Χριστού. 

11 Πιστός ο λόγος ει γαρ συναπεθάνομεν, και συζήσομεν 
12 ει υπομένομεν, και συμβασιλεύσομεν ει αρνούμεθα, κακείνος αρνήσεται ημάς 
13 ει απιστούμεν, εκείνος πιστός μένει αρνήσασθαι  εαυτόν ου δύναται. 

Στίχ. 14-21. Ο διάκονος του ευαγγελίου έναντι των ψευδοδιδασκάλων. 

14 Ταύτα υπομίμνησκε, διαμαρτυρόμενος ενώπιον του Κυρίου μη λογομαχείν εις ουδέν χρήσιμον, επί καταστροφή των ακουόντων. 
15 σπούδασον σεαυτόν δόκιμον παραστήσαι τω Θεώ, εργάτην ανεπαίσχυντον, ορθοτομούντα τον λόγον της αληθείας. 
16 τας δε βεβήλους κενοφωνίας περιΐστασο επί πλείον γαρ προκόψουσιν ασεβείας, 
17 και ο λόγος αυτών ως γάγγραινα νομήν έξει ων εστιν Υμέναιος και Φιλητός, 
18 οίτινες περί την αλήθειαν ηστόχησαν, λέγοντες την ανάστασιν ήδη γεγονέναι, και ανατρέπουσι την τινων πίστιν. 
19 ο μέντοι στερεός θεμέλιος του Θεού έστηκεν, έχων την σφραγίδα ταύτην έγνω Κύριος τους όντας αυτού και αποστήτω από αδικίας πας ο ονομάζων το όνομα Κυρίου. 
20 εν μεγάλη δε οικία ουκ έστι μόνον σκεύη χρυσά και αργυρά, αλλά και ξύλινα και οστράκινα, και α μεν εις τιμήν, α δε εις ατιμίαν. 
21 εάν ουν τις εκκαθάρη εαυτόν από τούτων, έσται σκεύος εις τιμήν, ηγιασμένον και εύχρηστον τω δεσπότη, εις παν έργον αγαθόν ητοιμασμένον. 

Στίχ. 22-26. Πως να φέρεται ο Τιμόθεος προς τους Χριστιανούς 
και τους ψευδοδιδασκάλους. 

22 τας δε νεωτερικάς επιθυμίας φεύγε, δίωκε δε δικαιοσύνην, πίστιν, αγάπην, ειρήνην μετά των επικαλουμένων τον Κύριον εκ καθαράς καρδίας. 
23 τας δε μωράς και απαιδεύτους ζητήσεις παραιτού, ειδώς ότι γεννώσι μάχας 
24 δούλον δε Κυρίου ου δει μάχασθαι, αλλ' ήπιον είναι προς πάντας, διδακτικόν, ανεξίκακον, 
25 εν πραότητι παιδεύοντα τους αντιδιατιθεμένους, μήποτε δω αυτοίς ο Θεός μετάνοιαν εις επίγνωσιν αληθείας, 
26 και ανανήψωσιν εκ της του διαβόλου παγίδος, εζωγρημένοι υπ' αυτού εις το εκείνου θέλημα. 

Τριαδικός Κανών

Κανών που ψάλλεται στο Μεσονυκτικό των Κυριακών και εξυμνεί την Παναγία και Ζωαρχική Τριάδα. Τριαδικοί Κανόνες υπάρχουν και στους οκτώ ήχους και περιέχονται στο λειτουργικό βιβλίο της Παρακλητικής.

Τριαδικοί ύμνοι

Οκτώ ομάδες τροπαρίων, από τρείς ύμνους εκάστη, που υμνούν την τρισυπόστατον Θεότητα και υπάρχουν και στους οκτώ ήχους. Ονομάζονται Τριαδικοί γιατί κάθε ύμνος τελειώνει με τον Αγγελικό ύμνο << άγιος, άγιος, άγιος ει ο Θεός ημών... >> ψάλλονται κατά την περίοδο της Μεγάλης Τεσσαρακοστής στη θέση του Απολυτικίου και μετά τους ψαλμικούς στίχους << Εκ νυκτός ορθρίζει το πνεύμα μου... >>. Στο τέλος του πρώτου Τριαδικού τροπαρίου μνημονεύεται ο άγιος της ημέρας, στο τέλος του δευτέρου ο άγιος στο όνομα του οποίου είναι αφιερωμένος ο ναός και στο τέλος του τρίτου η Θεοτόκος. Το ίδιο γίνεται και στα φωταγωγικά. 

Τριαδικά

Τροπάρια που αναφέρονται στον Τριαδικό Θεό. Τα συναντάμε στους Κανόνες στο προ τελευταίο τροπάριο κάθε ωδής και αντί του << Δόξα Πατρί... >> λέγεται ο στίχος << Ευλογούμεν Πατέρα, Υιόν και Άγιον Πνεύμα >>.

Περί των κεκοιμημένων

Μη αρνείσαι να προσφέρης λάδι και να ανάβης κεριά στον τάφο του, επικαλούμενος Χριστόν τον Θεόν, και αν ακόμα ο κοιμηθείς τελείωσε ευσεβώς τη ζωή του και τοποθετήθηκε στον ουρανό. Γιατί αυτά είναι ευπρόσδεκτα από το Θεό και προσκομίζουν μεγάλη την ανταπόδοσή του, γιατί το λάδι και το κερί είναι θυσία και η θεία λειτουργία είναι εξιλέωση. Η δε αγαθοεργία φέρνει τελικά προσαύξηση σε κάθε αγαθή ανταπόδοση. Ο σκοπός του προσφέροντος γιά την ψυχή κοιμηθέντος είναι ίδιος με τα όσα κάνει όποιος έχει μικρό παιδί άρρωστο και αδύναμο, για το οποίο προσφέρει στον ιερό ναό κεριά, θυμίαμα και λάδι με πίστη και τα χαρίζει όλα γιά το παιδί του. Τα κρατάει και τα προσφέρει με τα χέρια του σαν να τα κρατάει και να τα προσφέρει το ίδιο το παιδί, ακριβώς δηλ. όπως γίνεται όταν στο βάπτισμα αποκηρύσσεται ο σατανάς από τον ανάδοχο γιά λογαριασμό του νηπίου. Παρομοίως πρέπει να θεωρείται και όποιος πέθανε πιστός στον Κύριο, ότι κρατάει και προσφέρει τα κεριά και το λάδι, και όλα όσα προσφέρονται γιά τη λύτρωσή του. Έτσι με τη χάρη του Θεού η προσπάθεια που γίνεται με πίστη δεν θα πάει χαμένη. Να είστε σίγουροι ότι οι θείοι απόστολοι και οι θεοδίδακτοι διδάσκαλοι και οι θεόπνευστοι πατέρες, αφού πρώτα ανώθηκαν με το θείο και φωτίσθηκαν καθόρισαν με τρόπο θεάρεστο τις λειτουργίες, τις προσευχές και τις ψαλμωδίες, που γίνονται κάθε χρόνο στη μνήμη εκείνων που πέθαναν. Και όλα αυτά μέχρι σήμερα, πάντα με τη χάρη του φιλανθρώπου Θεού, αυξάνονται και συμπληρώνονται σ' όλα τα σημεία του ορίζοντος γιά να δοξάζεται και να εξυμνείται ο Κύριος των κυρίων και Βασιλεύς των βασιλευόντων. 

Μέγας Αθανάσιος

Παρακλητική

Λειτουργικό βιβλίο της Εκκλησίας μας, το οποίο περιέχει τις << καθ' ημέραν >> ακολουθίες σε όλους τους ήχους και χρησιμοποιείται από τους ιεροψάλτες. Διαφέρει από την Οκτώηχο γιατί περιέχει όλες τις << καθ' ημέραν >> ακολουθίες, σε όλους τους ήχους, και όχι μόνο του Εσπερινού των Σαββάτων και του Όρθρου των Κυριακών όπως αυτή. Στην Παρακλητική δεν περιέχονται οι περίοδοι του Τριωδίου και του Πεντηκοσταρίου.

Τυπικόν

Εκκλησιαστικό βιβλίο που περιέχει την Τάξη ( Σειρά ) των ιερών ακολουθιών της Εκκλησίας μας. Σήμερα οι ιερείς μας και οι ιεροψάλτες μας εκτός από το << Τυπικόν >>, χρησιμοποιούν και το << Ημερολόγιον της Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος >> που εκδίδεται κάθε χρόνο προς διευκόλυνση των ιερέων και των ιεροψαλτών και ονομάζεται << Δίπτυχα >>.