Προσευχή είναι, κατά μεν την ουσίαν της, μυστική ένωσις ανθρώπου και Θεού. Κατά δε την ενέργειάν της, στήριγμα του κόσμου. Είναι συμφιλίωσις με τον Θεόν, μητέρα των δακρύων, τα οποία πάλιν γεννούν την προσευχήν. Η προσευχή συμφιλιώνει τον αμαρτωλόν με τον Θεόν, γίνεται γέφυρα να περάση κανείς τους πειρασμούς, είναι εμπόδιον των θλίψεων και σταματά τους πειρασμούς. Η προσευχή είναι το αδιάλειπτον έργον των Αγγέλων, η τροφή των Ασωμάτων δυνάμεων, είναι η μέλλουσα ευφροσύνη. Η προσευχή είναι εργασία χωρίς τέλος, πηγή θείων χαρισμάτων και αρετών, είναι αφανής ωφέλεια της ψυχής τροφή της ψυχής, φωτισμός του νου. Η προσευχή αναιρεί την απόγνωσιν, φανερώνει ελπίδα, σταματά την λύπην, είναι πλούτος των Μοναχών, θυσαυρός των Ησυχαστών, ελαττώνει τον θυμόν. Η προσευχή είναι ο καθρέπτης της ψυχικής προόδου, φανέρωμα της αρετής, τεκμήριον της καταστάσεως της ψυχής. Η προσευχή αποκαλύπτει τα μέλλοντα και επισημαίνει την μέλλουσαν δόξαν. Προσευχή είναι, δι' εκείνον που πραγματικά προσεύχεται, δικαστήριον, όπου κρίνεται ενώπιον του Κυρίου. βήμα προ του μέλλοντος βήματος όπου θα κριθούν οι άνθρωποι.
β΄. Ας ακούσωμεν την ιεράν αυτήν βασίλισσαν των αρετών, η οποία μας καλεί με δυνατήν φωνήν. <<Δεύτε προς με πάντες οι κοπιώντες και πεφορτισμένοι, καγώ αναπαύσω υμάς. Άρατε τον ζυγόν μου εφ' υμάς και ευρήσετε ανάπαυσιν ταις ψυχαίς υμών>> και ίασιν εις τας πληγάς σας. Διότι ο ζυγός μου είναι χρηστός και θεραπεύει μεγάλας αμαρτίας.
γ΄. Όσοι πορευόμεθα να παρασταθώμεν και να συνομιλήσωμεν με τον βασιλέα Θεόν, πρέπει προηγουμένως να ετοιμασθώμεν, μήπως μας ίδη από μακρυά μα μη έχωμεν όπλα και ανάλογον στολήν, και διατάξη τους αγγέλους του να μας δέσουν, να μας απομακρύνουν από το πρόσωπόν του και να μας επιστρέψουν με αισχύνην τας δεήσεις μας.
δ΄. Μεταβαίνων να προσευχηθής πρέπει ο χιτών της ψυχής σου να είναι όλος υφασμένος με το νήμα της αμνησικακίας, άλλως δεν πρόκειται να ωφεληθής καθόλου από την προσευχήν. Όλη η δέησίς σου να έχη απλότητα λόγων. Διότι με ένα <<ελέησόν με>>, ο Τελώνης και ο Άσωτος εξιλέωσαν τον Θεόν.
ε΄. Η μεν στάσις εις την προσευχήν είναι μια δι' όλους τους προσευχομένους, αλλά αι διαθέσεις είναι διάφοροι. Άλλοι προσεύχονται ως προς φίλον και Κύριον, χάριν άλλων και όχι διά τον εαυτόν των προσφέρουν ικεσίαν και δοξολογίαν. Άλλοι ζητούν περισσοτέρας αρετάς και οικειότητα με τον Θεόν και πλείονα δόξαν εν ουρανοίς προς δόξαν του Θεού. Άλλοι ζητούν να απαλλαγούν από τον πόλεμον του διαβόλου. Τινές παρακαλούν διά κάποιο χάρισμα πνευματικόν, άλλοι πάλιν ζητούν να απαλλαγούν τελείως από τας οφειλάς εκ των αμαρτιών των. Άλλοι παρακαλούν να ελευθερωθούν από την κόλασιν και άλλοι να συγχωρηθούν τα μεγάλα αμαρτήματά των.
ς΄. Εις την σειράν των θεμάτων της σεήσεώς μας, πρέπει να προτάξωμεν την ειλικρινή ευχαριστίαν προς τον Θεόν διά τας ευεργεσίας του. Ύστερα να ομολογήσωμεν τας αμαρτίας και τας ατελείας μας με βαθείαν συναίσθησιν και συντριβήν ψυχής και εν συνεχεία να είπωμεν εις τον Παμβασιλέα Θεόν το συγκεκριμμένον αίτημά μας. Αυτή η τάξις της προσευχής είναι αρίστη, την οποίαν άλλωστε απεκάλυψεν Άγγελος Κυρίου εις ένα αδελφόν.
ζ΄. Εάν παρέστης ποτέ ενώπιον δικαστού ως ένοχος, δεν θα χρειασθή άλλο υπόδειγμα ήθους εις την προσευχήν σου. Εάν δεν συνέβη αυτό σε σένα, ούτε άλλον ένοχον είδες ενώπιον δικαστού, τουλάχιστον να διδαχθής από τας παρακλήσεις των ασθενών, προς τους ιατρούς, όταν πρόκειται να υποστούν πολυώδυνον ακρωτηριασμόν.
η΄. Μη αναζητής σπουδαίους λόγους στην προσευχήν σου, διότι πολλάκις παιδικά ψελλίσματα, απλά και χωρίς ποικιλίαν, ευηρέστησαν τον Πατέρα αυτών, τον εν ουρανοίς
θ΄. Μη επιχειρής να πολυλογής, διά μα μη σκορπισθή ο νους σου, κατά την προσευχήν σου, διά της αναζητήσεως λόγων. Ένας λόγος του Τελώνου εξιλέωσε τον Θεόν. Και ένας λόγος μετά πίστεως έσωσε τον ληστήν. Η πολυλογία εις την προσευχήν πολλάκις εφαντασίωσε και εσκόρπισε τον νουν, ενώ η μονολογία έχει την ιδιότητα να συνάγη τον νουν.
ι΄. Όταν ηδύνεται η ψυχή ή κατανύσσεται από μίαν ωρισμένην έννοιαν στην προσευχήν, παράμενε εις αυτήν. Διότι τότε ο φύλαξ ημών Άγγελος συμπροσεύχεται μαζή μας.
ια΄. Μη έχε πολλήν οικειότητα κατά την προσευχήν σου με τον Θεόν, έστω και αν έχης καθαρότητα και δεν σε ελέγχει η συνείδησις σε τίποτε. Να προσέρχεσαι στην προσευχήν μάλλον με ταπεινοφροσύνην πολλήν και έτσι θα αποκτήσης μεγαλυτέραν οικειότητα.
ιβ΄. Να προσεύχεσαι υπέρ της αφέσεως των αμαρτιών σου, έστω και αν έχης ανέβει όλην την κλίμακα των αρετών, έχων ως υπόδειγμα τον Παύλον, όστις, ομιλών περί αμαρτωλών, έλεγεν, <<ων πρώτος είμι εγώ>>.
ιγ΄. Το έλαιον και το άλας καρυκεύουν τα φαγητά. Η σωφροσύνη δε και τα δάκρυα πτερώνουν την προσευχήν.
ιδ΄. Εάν ενδυθής εις τέλειον βαθμόν την αοργησίαν και την πραότητα, δεν θα κοπιάσης να ελευθερώσης τον νουν σου από την αιχμαλωσίαν, που προκαλεί η ενέργεια των παθών.
ιε΄. Έως τότε που δεν κατέχομεν ακόμη αληθή προσευχήν, ομοιάζομεν με τους γυμνάζοντας τα νήπια να βαδίζουν τα πρώτα βήματα. Δηλαδή, όταν ο νους πέφτει από την αδυναμίαν του, τότε ημείς να τον υψώνωμεν έως ότου αποκτήσει σταθερότητα εις την προσευχήν.
ις΄. Αγωνίζου να περιορίζης τον νουν σου, την νόησίν σου, μόνον εις τα λόγια της προσευχής. Και αν από την νηπιότητα της ψυχής δεν στέκεται ο νους στο ύψος της προσευχής, πάλιν φρόντισε να τον εισάγης εις τα λόγια της προσευχής. Διότι ιδίωμα του νου είναι η αστάθεια και μόνον ο Θεός δύναται να στερεώση και τον νουν, όπως όλον τον κόσμον.
ιζ΄. Εάν αγωνίζεσαι αδιαλείπτως εις την προσευχήν, θα επισκεφθή και εσένα αυτός που περιορίζει την θάλασσαν του νου, ο Θεός, και θα ειπή προς αυτήν κατά την ώραν της προσευχής σου <<μέχρι τούτου ελεύση και ουχ υπερβήση>>.
ιη΄. Είναι αδύνατον, βεβαίως, να δεσμεύση κανείς τον άνεμον, αλλ' όπου είναι ο Κτίστης του ανέμου, εκεί όλα υποτάσσονται.
ιθ΄. Εάν μεν είδες ποτέ τον Ήλιον - Θεόν, καθώς πρέπει, θα ημπορέσης και να συνομιλήσης με αυτόν όπως πρέπει. Εάν δε δεν τον είδες, πως θα δυνηθής να παρασταθής εις προσευχήν, χωρίς να ψεύδεσαι;
κ΄. Αρχή της προσευχής είναι, να αποδιώκη κανείς αμέσως, μόλις εμφανισθούν, τας προσβολάς των φαντασιών και των ασχέτων λογισμών με την επίκλησιν του Ιησού. Μεσότης προσευχής είναι, να μη μετεωρίζεται ο νους, αλλά να μένη στα λόγια της προσευχής και εις τα νοήματά της. Η δε τελειότης συνίσταται στην αρπαγήν του νου προς Τον Κύριον.
κα΄. Άλλης ποιότητος αγαλλίασιν αισθάνονται όσοι συμπροσεύχονται μετά συνοδίας και μοναστικής αδελφότητος και άλλης αισθάνονται, οι εν ησυχία προσευχόμενοι. Η μεν πρώτη αγαλλίασις δεν είναι τελείως καθαρά από τον ρύπον της κενοδοξίας. Η δε άλλη είναι όλη γεμάτη από ταπεινοφροσύνην.
κβ΄. Εάν μεν γυμνάζης πάντοτε τον νουν σου να μη λησμονή την προσευχήν, θα έλθη καιρός που θα προσεύχεσαι και κατά την ώραν του φαγητού σου. Εάν δε αφήνης τον νουν σου να πλανάται ανεμποδίστως ουδέποτε θα αποκτήσης προσευχήν.
κγ΄. Ο μεν μέγας Παύλος, ο εργάτης της μεγάλης και τελείας προσευχής, λέγει <<Θέλω ειπείν πέντε λόγους τω νοΐμου>>, και τα εξής. Αλλά αυτό δεν δύναται να εφαρμοσθή από τους αδυνάτους εις την προσευχήν. Διά τούτο οι ατελείς χρειαζόμεθα μαζή με την καθαρότητα και την ποσότητα, δηλαδή την πυκνήν επανάληψιν της ευχής. Εκ της έξεως να προσεύχεται κανείς γεννάται και η καθαρά προσευχή. Διότι όπως λέγει η μήτηρ του Προφήτου Σαμουήλ, ο Θεός <<δίδει ευχήν>> καθαράν εις εκείνον που προσεύχεται αόκνως και με πόνον, έστω και μη καθαρώς.
κδ΄. Άλλο είναι ρόπος προσευχής, άλλο αφανισμός, άλλο κλοπή και άλλο μώμος. Ρύπος είναι το να παρίσταται κανείς ενώπιον του Θεού διά της προσευχής και να φαντάζεται άτοπα, είτε εικόνας είτε λογισμούς. Αφανισμός είναι, όταν ο νους κατά την προσευχήν αιχμαλωτίζεται από ματαίας φροντίδας. Κλοπή είναι ο ανεπαίσθητος ρεμβασμός του νου, ο παροδικός σκορπισμός του κατά την ώραν της προσευχής. Και μώμος είναι, η οποιαδήποτε προσβολή ασχέτου προς την προσευχήν λογισμού, που μόλις εγγίζει τον νουν και φυσικά βλάπτει την καθαρότητα της προσευχής.
κε΄. Εάν μεν δεν είμεθα μόνοι κατά την προσευχήν, τότε το σχήμα της ευλαβείας και του δέους, ενώπιον του Θεού, ας είναι μόνον εσωτερικόν. Εάν δε δεν ευρίσκεται κανείς πλησίον μας, έτοιμος να μας επαινέση, τότε ας πάρωμεν και εξωτερικώς σχήμα ταπεινώσεως και συντριβής, διότι εις τους ατελείς ο νους διατίθεται συνήθως αναλόγως του εξωτερικου σχήματος.
κς΄. Όλοι, βεβαίως έχουν ανάγκην αμέτρου συντριβής. Περισσοτέραν όμως συντριβήν χρειάζονται, όσοι προσέρχονται εις τον Θεόν διά να λάβουν άφεσιν του χρέους των, εκ προηγουμένων αμαρτιών.
κζ΄. Εάν ακόμη ευρισκώμεθα μέσα εις την φυλακήν των παθών, ας ακούσωμεν τον άγγελον, που λέγει εις τον Απόστολον Πέτρον: Φόρεσε την υπακοήν ωσάν δουλικήν ποδιάν, απαρνήσου τα θελήματά σου και, ελεύθερος πλέον από αυτά, πρόσπεσε στον Κύριον με προσευχήν, ζητών μόνον το θέλημά Του. Τότε θα κατέλθη μέσα σου ο Θεός και θα πάρη το πηδάλιον της ψυχής σου, διά να σε κυβερνήση με ασφάλειαν χωρίς κινδύνους.
Αγίου Ιωάννου της κλίμακος.
