Εφύμνιον

Σύντομο τροπάριο δοξολογικού και ευχαριστιακού περιεχομένου, που ψάλλεται στο τέλος των ψαλμικών στίχων. Αρχικά το εφύμνιο το έψαλλαν όλοι οι πιστοί. Περισσότερο γνωστά εφύμνια είναι το << Ταις πρεσβείαις της Θεοτόκου...>> και το << Σώσον ημάς Υιέ Θεού...>> που ψάλλονται σε κάθε θεία Λειτουργία.

Αντίφωνα

Είναι ψαλμός, που απαγγέλλεται μελωδικά, που στο τέλος κάθε στίχου ψάλλεται το εφύμνιο που το συνοδεύει, π.χ. << Αλλαλάξατε τω Κυρίω πάσα η γη >>, είναι ο στίχος και το << Ταις πρεσβείαις της Θεοτόκου...>>, που ακολουθεί, είναι το εφύμνιο. Στα Αντίφωνα ο ένας απαγγέλλει τον ψαλμικό στίχο και ο άλλος ψάλλει το εφύμνιο. Ο τρόπος αυτός λέγεται αντιφωνικός και αυτός έδωσε το όνομά του στα Αντίφωνα. Τα Αντίφωνα ψάλλονται στη θεία Λειτουργία μετά τα Ειρηνικά. Εκτός από τα Αντίφωνα της θείας Λειτουργίας, που είναι τρία, ήτοι: <<Ταις πρεσβείαις της Θεοτόκου...>>, Σώσον ημάς Υιέ Θεού...>> και το Απολυτίκιο του τυχόντος ήχου ή της τυχούσης εορτής, έχουμε μία ομάδα από δεκαπέντε Αντίφωνα, που ανήκουν σε όλους τους ήχους και ψάλλονται στην ακολουθία των παθών στον Όρθρο της Μεγάλης Παρασκευής. Ο ορθόδοξη, χριστιανική λατρεία χαρακτηρίζεται από την αντιφωνία. Αντίφωνα είναι και τα τροπάρια των Αναβαθμών. Ένας σύγχρονος θεολόγος σημειώνει << τα Αντίφωνα ψάλλονται από τους δύο χορούς των ψαλτών αντιφωνικά. Αυτός ο τρόπος της ψαλμωδίας είναι πολύ αρχαίος στην εκκλησία, και δείχνει την πνευματική ομορφιά της ορθόδοξης λατρείας. Το κάθε Αντίφωνο αρχίζει με μιά ιερατική ευχή >>. Παλαιότερα το κάθε Αντίφωνο ήταν ολόκληρος ψαλμός, σήμερα, όμως, ψάλλονται μόνο τρεις ψαλμικοί στίχοι, και σε κάθε στίχο ακολουθεί ένα εφύμνιο. Τα τρία Αντίφωνα που ψάλλονται στην αρχή της θείας Λειτουργίας, είναι από τα πρώτα ψάλματα της Εκκλησίας μας.

Ακάθιστος ύμνος

Κατανυκτικός ύμνος, που ψάλλεται τμηματικά τις Παρασκευές της Μεγάλης Τεσσαρακοστής προς τιμή της Θεοτόκου. Την πέμπτη Παρασκευή ψάλλεται ολόκληρος ο ύμνος. Ονομάστηκε Ακάθιστος, γιατί οι βυζαντινοί τον έψαλλαν όρθιοι όλη τη νύκτα στο ναό της Θεοτόκου των Βλαχερνών, επειδή τους βοήθησε να αποκρούσουν επίθεση των Αράβων το 626 μ. Χ. Πολλοί συγγραφείς διεκδικούν την πατρότητα του ύμνου, μεταξύ των οποίων ο Σέργιος πατριάρχης Κων/λεως, ο Γεώργιος Μητροπολίτης Νικομηδείας, ο Γεώργιος Πισίδης, ο Ρωμανός ο Μελωδός κ. ά. Τη νύκτα αυτή δεν εγράφη ο ύμνος αυτός, όπως πιστεύεται, αλλά μόνο το Κοντάκιο << Τη Υπερμάχω...>>. Ο Ακάθιστος ύμνος αποτελείται από 24 οίκους με αλφαβητική σειρά και τον κανόνα του υμνογράφου Ιωσήφ << Ανοίξω το στόμα μου...>>

Συναξάριον

Από το συν + άγω = σύναξη, συναγωγή, συγκέντρωση. Το βιβλίο που διαβαζόταν σε συνάξεις, συγκεντρώσεις μοναχών, πιστών κ.λ.π.

Μηναία

Εκκλησιαστικά, λειτουργικά βιβλία που περιέχουν τις ιερές ακολουθίες του έτους. Υπάρχουν δώδεκα Μηναία, όσοι δηλ. είναι και οι μήνες και κάθε Μηναίο περιέχει τις ασματικές ακολουθίες των αγίων του μηνός. Περιέχουν επίσης και τυπικές διατάξεις. Στα Μηναία περιέχονται μόνο οι Ακίνητες γιορτές του χρόνου. Λέγονται Μηναία γιατί αναφέρονται στους αγίους κάθε μηνός.